Page 60 - Η ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ_A' Λυκείου

60
Τα υπόλοιπα στοιχεία της ομιλίας είναι:
A) το λεκτικό εκφώνημα: α) Είναι το σύνολο των λέξεων που ακούγονται στον προφορικό λόγο.
Άρα, αποτελεί το κυριότερο στοιχείο/γνώρισμα της ομιλίας. β) Είναι η λέξη ή η πρόταση, της
οποίας η σημασία νοείται πάντα σε σχέση με το περιβάλλον, δηλαδή την ερμηνεύουμε μέσα στα
συμφραζόμενα. Για παράδειγμα, η λέξη «τόνος» (τονικό σημάδι και είδος ψαριού) παίρνει τη
σημασία της ανάλογα με το νόημα της πρότασης.
B) τα παραγλωσσικά γνωρίσματα: επιτονισμός, παύσεις, προφορά, ένταση, ύψος, ποιότητα
της φωνής. Είναι, δηλαδή, δευτερογενή (δευτερεύοντα) γνωρίσματα της γλώσσας που έχουν ως
πηγή τα φωνητικά όργανα. Τα παραγλωσσικά γνωρίσματα είναι ό,τι ακούμε.
[Επιτονισμός είναι η κύμανση (το ανεβοκατέβασμα) της φωνής που χαρακτηρίζει μια φράση ή πρόταση. Είναι,
δηλαδή, ο τόνος, η χροιά, η ένταση, η προφορά, οι παύσεις που χαρακτηρίζουν κάθε ομιλητή. Ο επιτονισμός
διακρίνεται από τον τόνο, που χαρακτηρίζει μια μόνο λέξη. Ο επιτονισμός πληροφορεί τον ακροατή: α) για τη
διάθεση ή τη στάση του ομιλητή: οργή, ειρωνεία, ενθουσιασμός κ.λπ., β) για το είδος των προτάσεων: ερωτηματική,
επιφωνηματική κ.λπ. και γ) διαμορφώνει σημασίες και νοήματα].
Γ) τα εξωγλωσσικά γνωρίσματα: χειρονομίες, κινήσεις, έκφραση προσώπου, βλέμμα, διάθεση,
νεύματα. Είναι, δηλαδή, κάθε γνώρισμα της ομιλίας που είναι έξω από το γλωσσικό σύστημα,
συνοδεύει την ομιλία και συμπληρώνει το γλωσσικό μήνυμα (αυτό που θέλει να εκφράσει κανείς).
Τα εξωγλωσσικά γνωρίσματα είναι ό,τι βλέπουμε.
Τα στοιχεία αυτά είναι δεμένα με τον χαρακτήρα του προφορικού λόγου και δεν μπορούν
να αποχωριστούν ούτε να αποτυπωθούν στον γραπτό λόγο. Υπάρχει, όμως, η δυνατότητα να
απομαγνητοφωνήσουμε τον προφορικό λόγο και να αποδώσουμε με σύμβολα τις παύσεις και τις
κινήσεις της φωνής (παραγλωσσικά στοιχεία). Τα εξωγλωσσικά, όμως, γνωρίσματα της ομιλίας
δεν μπορούμε να τα αποτυπώσουμε με σύμβολα παρά μόνο να τα περιγράψουμε.
Να εντοπίσετε τα εξωγλωσσικά και παραγλωσσικά γνωρίσματα που περιέχονται
στο παρακάτω απόσπασμα από τα «Χταποδάκια» του Μ. Καραγάτση. Στη συνέχεια, να
αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες φράσεις με άλλες ισοδύναμες ή συνώνυμές τους, ώστε
να εκφράζουν πιο επίσημο ύφος.
– Ό,τι άλλο, Παναγιωτάκη μου, αυτό όμως μη μου το ζητάς!
– Δεν έχω, δηλαδής, το δικαίωμα να φάω κι εγώ ένα μεζέ σαν άνθρωπος -να, τα
χταποδάκια μου - και να πιω το κρασί μου, σα φιλήσυχος πολίτης;
– Δε γίνεται, Παναγιωτάκη μου! του είπε ο άλλος κοφτά. Να πας στην Ευταλία
να στα μαγειρέψει. Κι άντε τσαμπούκ τσαμπούκ*, άδειαζε μου το μαγαζί κι έχω
δουλειά! Πλακώνει πελατεία.
Ο ερίφης* σώπασε. Σα να είδε πως τίποτε δεν γίνεται, πως έπρεπε να το πάρει
απόφαση. Τύλιξε τα χταποδάκια στο στράτσο*, τα έβαλε υπομάλης* και τράβηξε