Page 77 - Η ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ 9

77
ΣΤΕΛΙΟΣ
ΞΕΦΛΟΥΔΑΣ
Ο Στέλιος Ξεφλούδας εμφανίστηκε στα γράμματα το 1930 με
το πεζογράφημα Τα τετράδια τον Παύλου Φωτεινού, βιβλίο
καινότροπο που προκάλεσε απορία και κριτική αμηχανία.
Θεωρήθηκε πως εισάγει στη νεοελληνική λογοτεχνία ένα νέο,
απροσδιόριστο, «ευρωπαϊκό» είδος (ο Πέτρος Χάρης μίλησε για
επιδράσεις που διακρίνονται στις σελίδες του, χωρίς ωστόσο να
τις κατονομάσει), θαυμάστηκε για την «πρωτοτυπία» του αλλά
και την ειλικρίνειά του (ο Γιώργος Θεοτοκάς εκθείασε την έλλειψη
εκζήτησης και τεχνασμάτων), τη σοβαρότητα των συγγραφικών
προθέσεων (Γ. Κοτζιούλας), τις διανοητικές, ενδοσκοπικές και
ψυχαναλυτικές του επιδιώξεις (Ναπολέων Λαπαθιώτης, Πέτρος
Σπανδωνίδης, Γιώργος Δέλιος). Κανείς τότε δεν ασχολήθηκε
ιδιαίτερα με τον εσωτερικό μονόλογο-θέμα που θα ήταν ολότελα
άγνωστο ή, στην καλύτερη των περιπτώσεων, ελλιπώς γνωστό. Θα
πρέπει να περάσουν τρία με τέσσερα χρόνια, και αφού γραφούν
και εκδοθούν άλλα δύο παρόμοια πεζογραφήματα του Ξεφλούδα
(η Εσωτερική συμφωνία, 1932 και η Εύα, 1934) για να αρχίσει να
τίθεται θέμα εσωτερικού μονολόγου, με το κείμενο του Πέτρου
Σπανδωνίδη για την «Πεζογραφία των νέων» (1934) και άλλα
σχετικά δημοσιεύματα.
Σήμερα, εξήντα δύο χρόνια μετά την έκδοση τους, τα Τετράδια
του Παύλου Φωτεινού δεν διατηρούν τίποτε το καινοφανές και
ενδιαφέρον. Λογοτεχνία και αναγνωστική συνείδηση έχουν
κατακλυστεί από πεζογραφήματα αυτού του ασαφούς είδους,
όπου «συμμετέχουν το λυρικό δοκίμιο, το ημερολόγιο, το
πεζοτράγουδο, το αυτοβιογραφικό αφήγημα» (Μ. Βίττι), από
λογοτεχνήματα που αδιαφορούν «για τα τεχνικά σχήματα που
λέγονται διήγηση, περιγραφή, λυρικό ποίημα, έπος, κλπ., και είναι
κάτι απ’ όλ’ αυτά χωρίς να είναι ιδιαίτερα τίποτα απ’ αυτά» (Π.
Σπανδωνίδης). Η τραυματική εμπειρία του πολέμου στην Αλβανία
ωθεί τον Ξεφλούδα, όπως και τον Ελύτη, όχι απλώς σε μία
αντιπολεμική στάση, αλλά στον αποκαλυπτικό οραματισμό ενός
νέου αιώνα, όπου τα πάντα θα τεθούν εξαρχής. Ο κοινός αυτός
τόπος των δύο συγγραφέων είναι ιδιαίτερα δηλωτικός τάσεων
της γενιάς του Τριάντα. Ο πόλεμος ήταν θεμελιώδες ερέθισμα
για τη συγγραφή τους. Νέα θέματα μπήκαν στο έργο τους, άλλου
είδους προβληματισμοί. Οι προσωπικές, υποστασιακές, λυρικές
ανησυχίες έδωσαν τη θέση τους στην αγωνία για τα μεγάλα
προβλήματα των ανθρώπων —απότοκο συνταρακτικών ιστορικών
γεγονότων. Όλα τα επόμενα βιβλία του Στέλιου Ξεφλούδα, από τον
Οδυσσέα χωρίς Ιθάκη (1957) ως την Εσωτερική βιογραφία (1983),
είναι στην ουσία εκτενή δοκίμια με επίφαση λογοτεχνικότητας.
Τα θέματά τους είναι πάντα η μοίρα του σύγχρονου (αλλά και
του διαχρονικού) ανθρώπου, η ζωή και ο θάνατος, ο πόλεμος,
η πολιτική, ο ολοκληρωτισμός, ο έρωτας, η εποχή μας - με δυο
λόγια, γενικώς τα ανθρώπινα.