Page 98 - Η ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ_Γ' Λυκείου

98
του δοκιμίου, κάπως πιο ελεύθερη, πιο νωπή. Τώρα, καθώς ξανακοιτάζω την πρώτη έκδοση
αυτού του βιβλίου και τα κείμενα που προσθέτω σε τούτη την έκδοση, μου φαίνεται πως η λέξη
επιμένει να πάρει την καθημερινή της έννοια της απόπειρας, της δουλειάς για ένα πράγμα που
δεν είμαστε καθόλου βέβαιοι πως θα τελειώσει» [Γ. Σεφέρης, Δοκιμές. Πρώτος τόμος (1936-1947), εκδ. Ίκαρος,
Αθήνα 51984, σ. 11]. Η επικοινωνιακή ταυτότητα του δοκιμίου γίνεται φανερή από την ύπαρξη του
πομπού, του δέκτη, του συγκεκριμένου είδους λόγου, της θεματικής και του σκοπού.
Το δοκίμιο χαρακτηρίζεται ως νόθο ή μεικτό είδος λόγου ή, όπως χαρακτηριστικά έχει λεχθεί,
«υβρίδιο» , γιατί κινείται μεταξύ διαφορετικών ειδών, άλλοτε πιο κοντά στον επιστημονικό ή τον
φιλοσοφικό λόγο, άλλοτε στον ρητορικό / πολιτικό λόγο, άλλοτε στα διδακτικά γένη και άλλοτε
πλησιέστερα στη λογοτεχνία, γι’ αυτό, ακριβώς, είναι δύσκολος ένας ορισμός του. Παρά ταύτα
υπάρχουν ορισμένα χαρακτηριστικά που σχετίζονται τόσο με το περιεχόμενο (θέμα, τρόποι
πειθούς, σκοπός συγγραφής) όσο και με τη μορφή (γλώσσα, ύφος, δομή) και ταιριάζουν στο
είδος του δοκιμίου. Η παρακάτω διαγραμματική παρουσίαση αποτυπώνει τα χαρακτηριστικά
αυτά με ευσύνοπτο και κατανοητό τρόπο.
Περιεχόμενο
Ποικίλη θεματογραφία που διερευνάται μέσα από την προσωπική-υποκειμενική
σκοπιά του συγγραφέα. Δεν στέκεται στο επικαιρικό και το προσωρινό, αλλά (και
όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο) ανάγεται στο μόνιμο και το γενικό. Από τη λεπτομέρεια
προχωρά στη γενική θεώρηση και εποπτεία.
Συγγραφέας-
Πομπός
Συντάσσεται από κάποιον (διακεκριμένο) άνθρωπο των τεχνών, των γραμμάτων ή
της επιστήμης, με ευρεία καλλιέργεια, βαθιά και πλούσια πείρα ζωής, ουσιαστικό
προβληματισμό, διεισδυτικό πνεύμα και ικανότητα εποπτείας, καλαισθησία.
Δέκτης Το ευρύ κοινό, ο μέσος μορφωμένος άνθρωπος που δεν διαθέτει, όμως, εξειδικευμένες
γνώσεις και πληροφόρηση για το θέμα.
Τρόποι
πειθούς Όλοι οι τρόποι πειθούς, ανάλογα με την περίσταση.
Σκοπός
Το δοκίμιο αποτελεί απόπειρα προσέγγισης ενός θέματος. Ο δοκιμιογράφος θέτει
κάποια ερωτήματα και, επιστρατεύοντας τις γνώσεις, τις σκέψεις και την εμπειρία
του, προσπαθεί να δώσει στα ερωτήματα αυτά μια επαρκή, έστω και προσωρινή,
απάντηση. Εκφράζει παρατηρήσεις, σκέψεις και συναισθήματα, προσπαθεί να
ερμηνεύσει εκλαϊκεύοντας ένα θέμα, περιδιαβαίνει ελεύθερα στον χώρο των ιδεών.
Απώτερος στόχος του είναι να εκθέσει τις ιδέες του, να μοιραστεί τον προβληματισμό
του με τον αναγνώστη. Επιδιώκει, λοιπόν, με το κείμενό του να πληροφορήσει τον
αναγνώστη, να τον ενημερώσει, να τον προβληματίσει, να τον πείσει, να τον διδάξει,
δηλαδή, με την ευρύτερη έννοια. Ο δοκιμιογράφος, ωστόσο, δεν απευθύνεται μόνο
στη νόηση αλλά και στον συναισθηματικό κόσμο του αναγνώστη, επιζητεί, δηλαδή, να
τον συγκινήσει και να τον τέρψει.