Page 27 - Η ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ 9

27
μια παράδοση «δευτέρου βαθμού» - και αυτό ξεφεύγει από την αντίληψη του οπαδού της
παράδοσης αλλά και του αντιπάλου της.
Από εξελικτική σκοπιά, η ορθολογική έννοια της παράδοσης με τη «δευτεροβάθμια» έννοια
αντιπροσωπεύει αυτό που στη βιολογία ονομάζεται «συντηρητική συντήρηση» (selectiv-
eretention): το είδος - η κοινωνία - διατήρησε ό,τι στοιχείο αποδείχθηκε πολύτιμο στην
επιβίωση και κραταίωσή του. Με αυτή την έννοια, το είδος είναι «σοφό» στις «επιλογές»
του, όπως και η κοινωνία είναι «σοφή» στις «επιλογές» που κάνει. Ο ορθολογισμός έρχεται
να επιταχύνει τη διαδικασία, θεωρώντας ότι αυτό που ισχύει λογικά, τελικά επικρατεί και
στην πράξη: όχι όμως ο ορθολογισμός ως δόγμα. Ο δογματικός ορθολογιστής εντάσσεται
και αυτός σε ένα πλαίσιο, μια ορθοδοξία, μια παράδοση που τη θεωρεί αυταπόδεικτα ορθή.
Ορθολογιστής όμως, με την πλήρη έννοια, είναι ο κριτικός ορθολογιστής: εκείνος που μπορεί
να συζητήσει κριτικά τον ίδιο τον ορθό λόγο, όπως έκανε πρώτος ο Καντ, αλλά με τον τρόπο
του και ο Σωκράτης. Ο ορθολογισμός αυτός αποτελεί «δευτεροβάθμια» παράδοση και όχι
δόγμα. Μπορεί έτσι να αντιμετωπίσει κριτικά την ίδια την παράδοση και όχι απλώς ορισμένες
παραδόσεις - στις οποίες εναντιώνεται ο δογματικός ορθολογιστής, μη αναλογιζόμενος ότι
με τη στάση του αντικαθιστά την ορθολογική κριτική στην («δευτεροβάθμια») παράδοση με
την απευθείας σύγκρουση ανάμεσα στη δική του παράδοση, του δογματικού ορθολογισμού,
και μια άλλη «πρωτοβάθμια» παράδοση.
Ο ορθολογισμός με την πλήρη έννοια δεν είναι δογματικός, αν και είναι αγωνιστικός
- όπως και ο φιλελευθερισμός. Είναι μια «δευτεροβάθμια» παράδοση που επιζητεί την
υπαγωγή κάθε ιδέας και κάθε πρακτικής στην ελεγκτική αρμοδιότητα του Λόγου: όχι διότι
ο Λόγος είναι φυσιολογικά ανώτερος από οποιαδήποτε παράδοση, αλλά διότι μπορεί να
σταθεί κριτικά απέναντι στον εαυτό του.
Γι’ αυτό σε τελευταία ανάλυση είναι ο κριτικός Λόγος, και όχι η παράδοση, που έχει
αρμοδιότητα να νομιμοποιεί το περιεχόμενο της τελευταίας, αλλά και να καταργεί τα είδωλά
της όταν αυτό κρίνεται αναγκαίο.
Εφημερίδα Το ΒΗΜΑ,
05/02/2006
Ο κ. Δημήτρης Δημητράκος είναι καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.