Page 26 - Η ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ 9

26
H έννοια της παράδοσης
• ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΣ Δ.
Υπάρχει ορθολογικός τρόπος αντιμετώπισης της έννοιας της παράδοσης; Πριν από αρκετά
χρόνια είχα αναφερθεί στις εγγενείς δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο συντηρητικός στην
πολιτική, από τη στιγμή που αξιολογεί θετικά την αδράνεια, ενώ η μόνη κινητήρια δύναμή
του είναι τα οπισθοδρομικά σύνδρομα του σκληρού του πυρήνα. («H δυστυχία τού να είσαι
συντηρητικός», «Το Βήμα», 11 Νοεμβρίου 1997). Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η παράδοση
συνδέεται αναγκαστικά με το συντηρητικό σύνδρομο. Βέβαια ο συντηρητικός από την ίδια
του τη διάθεση έχει νοσταλγία για το παρελθόν και επιμένει στην ανάγκη διαφύλαξης και
συντήρησης των παραδόσεων για αυτόν τον λόγο. Άλλωστε το παλιό είναι και δοκιμασμένο,
αποτελεί καταστάλαγμα πείρας. Το παλιό όμως περιέχει προκαταλήψεις και κατεστημένες
συνήθειες που δυναστεύουν τις κοινωνίες, όπως επεσήμανε ο Μαρξ το 1852: «H παράδοση
όλων των νεκρών γενεών επικάθεται σαν εφιάλτης στο μυαλό των ζώντων». Γι’ αυτό και ο
Descartes, δύο αιώνες νωρίτερα, θέλοντας να θέσει τις βάσεις της ορθολογικής σκέψης,
αποκαθαρμένης από τα στοιχεία προκατάληψης που περιέχονται στην παράδοση, ζητεί
πριν από όλα να απελευθερωθεί από αυτήν και να βρει την ορθή μέθοδο που πρέπει να
ακολουθεί η σκέψη.
Οι δυνάμεις επομένως της αδράνειας και της προκατάληψης που εκφράζει, τουλάχιστον
κατά ένα μέρος, η παράδοση αποτελούν εμπόδιο στην ορθολογική σκέψη και στην πρόοδο.
Και από τη στιγμή που η σύγχρονη ανοιχτή κοινωνία προϋποθέτει τόσο την απρόσκοπτη
ανάπτυξη της γνώσης όσο και τον ανοιχτό χαρακτήρα των θεσμών και τη δυνατότητα
μεταρρυθμιστικών καινοτομιών, είναι αναγκαίο να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα της
ορθολογικά παράδοσης και να της δοθεί η θέση που της πρέπει σε μια σύγχρονη ανοιχτή
κοινωνία.
Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημανθούν δύο λάθη που διαπράττονται αντίστοιχα από
τον συντηρητικό υπέρμαχο της παράδοσης, όσο και από τον καινοτόμο πολέμιό της. Ο
πρώτος δεν συνειδητοποιεί ότι υπερασπιζόμενος τη δική του παράδοση έχει να κάνει με μια
επιλεκτική δυνατότητα ανάμεσα σε πολλές που υφίστανται δυνητικά. Επιπλέον η τήρηση
της παράδοσης δεν αποτελεί πρόδηλη κανονιστική αρχή, ένα αυτονόητο και ασυζήτητο
καθήκον. Από τη δική του μεριά, ο ριζοσπαστικός ορθολογιστής δεν συνειδητοποιεί ότι η
μάχη που δίνει κατά της παράδοσης εντάσσεται και αυτή σε μια παράδοση - τη ριζοσπαστική
ή την επαναστατική παράδοση.
Για να αντιμετωπισθεί ορθολογικά η παράδοση πρέπει να δεχθεί τη διάκριση ανάμεσα στην
πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια έννοιά της. H πρώτη αντιπροσωπεύει το ίδιο το σώμα
των πατροπαράδοτων πεποιθήσεων, μύθων, εθίμων που αποδίδονται σε μια συγκεκριμένη
παράδοση, όπως είναι η ελληνική ή η προτεσταντική ή ακόμα η νομική παράδοση σε μια
χώρα.H δεύτερη είναι ένα ευρύτερο πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η πρώτη, ενώ λειτουργεί
συγχρόνως ως κανονιστική αρχή που την ορίζει και τη διέπει. Το ότι οι παραδόσεις πρέπει
(ή δεν πρέπει) να τηρούνται εντάσσεται σε μια κανονιστική αρχή που αποτελεί και αυτή